Staszkowski Władysław Bogorya (1865–1936), aktor, reżyser.

Ur. w Kaliszu, był synem Ludwika (zm. przed 1904), nauczyciela, i Anastazji z Godeckich (ok. 1830–1904).

S. ukończył gimnazjum w Kaliszu, a następnie studiował w Warszawie w Szkole Sztuk Pięknych; prawdopodobnie w l. 1885–8 pobierał lekcje podstaw aktorstwa i deklamacji u Anastazego Trapszy. W tym samym okresie występował w Warszawskich Teatrach Rządowych jako chórzysta i statysta. W r. 1888 grał zapewne w Poznaniu, a w sezonach 1888/9–1896/7 występował w Łodzi m.in. w roli Jagona w „Otellu” W. Shakespeare’a (1892). Wraz z zespołem teatru łódzkiego grał latem w Warszawie w teatrzykach ogródkowych Belle Vue (1889–91) i Wodewil (1894), a także Cyrku (1896); z tym samym zespołem wyjeżdżał także do Piotrkowa (1894–6). W sezonie letnim 1897 część aktorów pod kierownictwem S-ego wynajęła na występy łódzki Teatr Letni w ogrodzie Fryderyka Sellina. Od r. 1898 występował S. z objazdowym zespołem Adolfiny Zimajer, głównie w repertuarze wodewilowym, w Król. Pol., na Litwie i w Rosji (m.in. w Petersburgu i Moskwie). Od r. 1900 należał do zespołu Teatru Ludowego w Warszawie, gdzie grał m.in. Gottwalda w „Hanusi” G. Hauptmanna, Twardowskiego w „Hecze pecze, czyli Twardowski na Krzemionkach” Jana Nepomucena Kamińskiego, Jana Mauprata w „Rodzinie zbójców Mauprat” G. Sand; był jednym z najbardziej cenionych członków zespołu. Gdy z powodów finansowych i lokalowych Teatr Ludowy chylił się do upadku, S. wezwał 11 XI 1905 na wiecu teatralnym do ocalenia tej sceny dla ludu Warszawy, a 23 XI t.r. wszedł do zarządu zrzeszenia powołanego dla jej ratowania. Po upadku teatru część aktorów, również S., grała od listopada m.in. na scenie Elizeum i Jardin d’Hiver (do 31 I 1906). W r. 1906 wyreżyserował S. przedstawienia w Teatrze Letnim w Warszawie („Majster i czeladnik” Józefa Korzeniowskiego, „Teatr amatorski” Michała Bałuckiego), a następnie wrócił do Łodzi i wstąpił do teatru kierowanego przez Mariana Gawalewicza; z tym zespołem występował w Warszawie (12 V – 14 X t.r.). Dn. 17 X t.r. w spektaklu rozpoczynającym działalność teatru polskiego w Wilnie pod dyrekcją Nuny Młodziejowskiej zagrał Króla (nazwa nie pojawiła się na afiszu z powodów cenzuralnych) w I akcie „Mazepy” Juliusza Słowackiego. Zaangażowany przez Gawalewicza do otwieranego t.r. prywatnego Teatru Małego w Warszawie wystąpił 3 XI w inauguracyjnym spektaklu „Gra” Jerzego Żuławskiego. We wrześniu i w październiku 1907 z grupą aktorów tego teatru grał w Kielcach, Kaliszu, Częstochowie, Piotrkowie i Sosnowcu, a od lutego do maja r.n. z częścią tego zespołu, zorganizowaną przez Kazimierza Kamińskiego, występował w Piotrkowie, Sosnowcu, Kielcach, Radomiu, Lublinie, Warszawie (w teatrze Feliksa Kwaśniewskiego) i Włocławku, ponownie w Kielcach, Kaliszu i Łodzi oraz na kresach: w Kijowie, Żytomierzu, Mińsku, Mohylewie, Witebsku, Kamieńcu Podolskim, Odessie i Winnicy. W Teatrze Małym występował do 14 X 1909, zdobywając uznanie jako «jeden z pierwszorzędnych artystów w rolach charakterystycznych» (W. Rabski), zwłaszcza jako stary Waniuszyn w głośnej premierze (24 XI 1906) „Dzieci Waniuszyna” S. Najdienowa.

Dn. 14 IX 1910 wszedł S. do zespołu Dramatu i Komedii Warszawskich Teatrów Rządowych (WTR), gdzie «grywał dystyngowanych panów, przebiegłych dyplomatów z epoki napoleońskiej i mniej lub więcej czarne charaktery, w których celował» (J. Szaniawski) oraz sporadycznie reżyserował, m.in. „Lato” Tadeusza Rittnera (wyst. 10 XII 1914). W l. 1912–15 uczył wymowy i recytacji w Szkole Aplikacyjnej przy WTR; w r. szk. 1912/13 prowadził zajęcia z gry scenicznej na kursach wokalno-dramatycznych Heleny Józefy Hryniewieckiej w Warszawie. Podczas okupacji niemieckiej w okresie pierwszej wojny światowej, od grudnia 1916, prowadził wykłady w nowo utworzonej przy Wydz. Filologiczno-Historycznym Uniw. Warsz. Katedrze Wymowy. Od sezonu 1919/20 związał się w Warszawie z «Redutą» Juliusza Osterwy; zagrał tam m.in. Hipolita w „Papierowym kochanku” i Glebowskiego w „Ewie” Jerzego Szaniawskiego oraz wystąpił w „Judaszu” Kazimierza Przerwy-Tetmajera. Był ochotnikiem w WP w r. 1920; latem t.r. występował dla wojska m.in. w Ciechanowie i Mławie w wędrownym zespole teatralnym, zorganizowanym we współpracy z Urzędem Propagandy Generalnego Inspektora Armii. W r. 1921 prowadził w «Reducie» ćwiczenia sceniczne i reprezentował ją w Związku Artystów Scen Polskich. Od r. 1924 występował w Warszawie w Teatrze Narodowym m.in. jako Prymas w I akcie „Wyzwolenia” Stanisława Wyspiańskiego (reż. Jan Szymański), administrator Bęczkowski w „Uciekła mi przepióreczka” Stefana Żeromskiego (prapremiera 27 II 1925, reż. Osterwa), dygnitarz miejski w „Żeglarzu” Szaniawskiego (reż. Stefan Jaracz), Starzec w „Dziadach” Adama Mickiewicza (reż. Aleksander Zelwerowicz) i papież Grzegorz XVI w „Legionie” Wyspiańskiego (reż. Emil Chaberski). Grał też w Teatrze Nowym m.in. Księcia w „Magii” G. K. Chestertona (wyst. 25 I 1930, reż. Ryszard Ordyński).

W r. 1926, podczas działań zbrojnych towarzyszących przewrotowi majowemu, został S. przypadkowo ranny. Dn. 1 IX 1930 przeszedł na emeryturę, jednak w dalszym ciągu występował sporadycznie na scenie, m.in. jako Wiktor Kiernicki w „Młodym lesie” Jana Adolfa Hertza (reż. Antoni Bednarczyk) i Lisiewicz w „Panu Geldhabie” Aleksandra Fredry (reż. Józef Śliwicki). Ostatni raz wystąpił jako Moksza-Mokszeński w „Dziejach salonu” Kazimierza Wroczyńskiego (wyst. 27 V 1931 w Teatrze Letnim, reż. Chaberski). Był aktorem cenionym ze względu na wysoką kulturę, staranność i precyzję w tworzeniu ról, «świetnie grywał intrygantów, lizusów, plotkarzy» (P. Owerłło). Pozostawił w rękopisie rozprawę poświęconą teorii i praktyce kunsztu wymowy. Zmarł 20 VI 1936 w Warszawie, został pochowany 24 VI na cmentarzu Powązkowskim w grobowcu rodzinnym (kw. 71–I, 11). Był odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.

Żoną S-ego była od ok. r. 1890 Zofia Joanna z Żabskich, później Trapszowa (1872–1918), aktorka charakterystyczna, do r. 1900 występująca na scenach prowincjonalnych, a następnie warszawskich; rozwiedli się ok. r. 1910. S. miał córkę.

Popiersie z r. 1926 przez Józefa Chmielińskiego na nagrobku S-ego; – Słown. Teatru Pol., I (bibliogr.); – Domański P. J., Repertuar teatrów warszawskich 1901–1906, W. 1976; tenże, Repertuar teatrów warszawskich 1907–1910, W. 1977; Dramat obcy w Polsce 1765–1965. Premiery, druki, egzemplarze. Informator, Red. J. Michalik, Kr. 2001 I; toż, II (przygotowywany do druku); Klimek K., Powązki. Przewodnik po cmentarzu, W. 1948; Szenic, Powązki, cz. 3; Wosiek M., Repertuar teatrów warszawskich. Teatr Ludowy 1899–1906, W. 1976; – Internet: www.zasp.pl (internetowa baza danych ZASP); – Bieńka M. O., Warszawskie Teatry Rządowe. Dramat i komedia 1890–1915, W. 2003; Dąbrowski S., Górski R., Fredro na scenie, W. 1963; Dzieje teatru polskiego, Red. T. Sivert, W. 1988 IV cz. 2; Estreicher K., Drużyny teatralne, „Czas” 1899 nr 128; Jasińska Z., Żywot Kazimierza Kamińskiego, W. 1976; Kaszyński S., Teatr łódzki w latach 1945–1962, Ł. 1967; [Kończyc T.] T. K-c, Władysław Staszkowski, „Ilustr. Przegl. Teatr.” 1921 nr 8 (fot.); Lechoń J., Cudowny świat teatru. Artykuły i recenzje 1916–1962, Oprac. S. Kaszyński, W. 1981; Lewko M., Wileńskie inscenizacje dramatów Jerzego Szaniawskiego, w: Wilno teatralne, Red. M. Kozłowska, W. 1998; Lorentowicz J., Dwadzieścia lat teatru, W. 1933 IV–V; [Rabski W.] W. R., Z teatru, „Kur. Warsz.” 1908 nr 213; Szczublewski J., Pierwsza Reduta Osterwy, W. 1965; Taborski R., Warszawskie teatry prywatne w okresie Młodej Polski 1905–1918, W. 1980; Teatr przy ulicy Cegielnianej. Szkice z dziejów sceny łódzkiej 1844–1978, Red. S. Kaszyński, Ł. 1980; Warnecki J., Najdłuższy mój monolog, W. 1971; Wilski Z., Polskie szkolnictwo teatralne 1811–1944, Wr. 1978; – Fertner A., Podróże komiczne, Kr. 1960 s. 32–44, 50; Grzymała-Siedlecki A., Świat aktorski moich czasów, W. 1957; Kamiński K., Autobiografia, w: Wspomnienia aktorów (1800–1925), Red. S. Dąbrowski, R. Górski, W. 1963 II; Owerłło P., Z tamtej strony rampy, Kr. 1957; Szaniawski J., W pobliżu teatru, Kr. 1969 s. 162–3, 183–4; – „Dzien. dla Wszystkich” 1904 nr 251 (dot. rodziców); „Dzien. Łódz.” 1892 nr 74; „Kur. Warsz.” 1901 nr 350, 1908 nr 270 (dod. poranny), nr 271 (dod. poranny i wyd. wieczorne), 1916 nr 332, 356; „Nowa Gaz.” 1912 nr 412; „Tydzień” 1894 nr 10; „Tyg. Pol.” 1905 nr 3, 14; – Nekrolog: „Kur. Warsz.” 1936 nr 170 ([A. Grzymała-Siedlecki] A.G.S.).

Agnieszka Marszałek